شبکه ملی اطلاعات برداشت های درست و نادرست (2)

با خبر شدم که فردا هجدهم فروردین نود و چهار، در مجلس شورای اسلامی، نوبت سوال از وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در خصوص شبکه ملی اطلاعات است. در همین رابطه مناسب دیدم مطلبی که در خصوص تعریف صحیح از شبکه ی ملی اطلاعات و مشکلاتی که در نگاه وزارتخانه به اجرای این شبکه، نوشته بودم را مجددا نشر دهم.

سلام

مدتهاست که از شبکه ملی اطلاعات سخن به میان آمده است . اگر از اهالی فناوری اطلاعات باشید حتما میدانید که قانون ایجاد شبکه ملی اطلاعات، یکی از بندهای قانون برنامه پنجم توسعه است که مربوط به سال 1390 الی 1394 می باشد. در این نوشته میخواهم اندکی به بحث در مورد برداشتهای درست و نادرست از قانون و نحوه ی اجرای این شبکه بپردازم (قسمت دوم )

مهمترین سازمانی که در اجرای این شبکه مدعی است سازمان فناوری اطلاعات مربوط به وزارت فناوری اطلاعات و ارتباطات –فاوا- بوده که از زمان انتشار پیش نویس برنامه‌ی پنجم توسعه –سالهای 88و89- به دنبال اجرای این شبکه بوده است . اما مفهوم این شبکه به نظر کارشناسان مختلف با آنچه در متن قانون نوشته شده و آنچه اجرا شده تفاوت های زیادی دارد.در مورد برداشت ها و روشهای کاری این سازمان ، در مطلب  شماره قبل مقداری نوشتم .

اما در اینجا، آنچه که خودم از یک "شبکه ی ملی اطلاعات" متوجه میشوم را مینویسم تا تفاوت ها را نشان دهم . به نظر بنده شبکه ی ملی اطلاعات باید دارای ویژگی های مفهومی اصلی زیر باشد :

1. امن باشد : شبکه ی امن به این معناست که اطلاعات کاربران نهایی اعم از سازمان ها یا مردم ، قابل دسترسی بدون اجازه توسط ایشان نباشد . توجه کنیم که سرویسی مثل جی میل، هنگام ثبت نام از شما اجازه میگیرد که سطح دسترسی به اطلاعات شما طبق قوانین دولت ایالات متحده است یعنی وقتی سازمان اطلاعات آمریکا از گوگل بخواهد، بدون رعایت حریم شخصی شما، تمام اطلاعات در دسترس این سازمان خواهد بود. اما توجه کنیم که جی میل، از شما اجازه گرفته است. لذا این سرویس یک سرویس امن است . مگر اینکه شما ندانید با چه چیزی موافقت کرده اید که آن هم مسئولش خودتان هستید که هنگام ثبت ایمیل موافقت نامه را نخوانده اید . اگر شما اجازه نخواهید بدهید ، اصلا جی میل برای شما صندوق پستی درست نخواهد کرد. پس این امر که ما دائم به جی میل و امثال آن بگوییم غیر امن ، حرف نادرستی است چون خودمان به آن اجازه دسترسی داده ایم . امن بودن تنها به همین معناست که بنده عرض کردم . اگر از نظر شما دسترسی به اطلاعات تان توسط گوگل ، ناامنی محسوب می شود، لطفا از گوگل خارج شوید چون او اجازه دسترسی را از خودتان گرفته است. نتیجه گیری این بند ، همان جمله اول است. یعنی امنیت به این معناست که بدون اجازه توسط فرد به اطلاعاتش دسترسی پیدا نشود چه فرد دسترسی پیدا کننده ، یک هکر و دزد باشد چه سازمان اطلاعات یک دولت . اما اینکه چطور امنیت را باید حاصل کرد در شبکه ی ملی اطلاعات ، سوالی است که باید سازمان فناوری اطلاعات پاسخ دهد که مجری این شبکه است.
2. داخلی باشد: شبکه ی ملی اطلاعات باید شرایطی ایجاد کند که سرویس دهندگان داخلی در فضای مجازی - مثل وبلاگ ها، سایت های ویدئو، سایت های فروشگاه های الکترونیکی و ..- ، اطلاعات و داده های خود را در مراکز داده داخلی بگذارند . این شرایط میتواند بهتر کردن کیفیت، سرعت و قیمت مراکز داده داخلی باشد.
3. احراز هویت: یکی از کشورهایی که همیشه در ضریب دسترسی به اینترنت دنیا جزو مقام‌های تک رقمی بوده، کره جنوبی است. یکی دو سال پیش خبری منتشر شد که به تازگی دولت کره طرحی در خصوص دسترسی به اینترنت را اجرا کرده که هیچ کس بدون احراز هویت امکان استفاده از شبکه اینترنت را داخل کشورش نداشته باشد . احراز هویت مثل این است که شما بخواهید عملیات بانکی انجام دهید و از شما کارت ملی میخواهند و امضا میگیرند. با اجرای این طرح تمام فعالیت های اشخاص در اینترنت با شناسنامه صورت میگیردو به این طریق جرائم اینترنتی به حد زیادی کاهش پیدا کرده است. به نظر من این احراز هویت یکی از مفاهیم اصلی ملی بودن یک شبکه است.
4. تفکیک شبکه داخلی از شبکه جهانی: امروزه استفاده از بستر اینترنت، جزو لاینفک زندگی اداری و خانوادگی بیشتر ما شده است. اما تا بحال حتما برایتان پیش آمده که اینترنت قطع شود یا به قول مسئولان لنگر یک کشتی در خلیج فارس به کابل اینترنت گیر کند. آن روز برایتان خیلی سخت گذشته است. چرا که بسیار سخت به خدمات اینترنت دسترسی داشته اید. اما سوال اصلی این است که چرا باید اینترنت داخل کشور به لنگرهای کشتی خلیج فارس ارتباط مستقیم داشته باشد. چرا شبکه داخلی کشور از شبکه جهانی تفکیک نمی شود. بالاخره بسیاری از سایت ها و خدمات مثل دیجی کالا، آپارات، سایتهای مختلف بانک ها و .. در داخل ایران میزبانی میشوند. چرا با مشکل ایجاد شدن برای شبکه جهانی، این سایتها هم باید با مشکل مواجه شوند؟ البته این بحث تفکیک، بسیار بحث دقیق و علمی ای است و اینطور نیست که مثلا کابل مان را از کابل آنها جدا کنیم قضیه حل میشود. معماری‌های پیچیده ای دارد. منتهی به هر حال یکی از مفاهیم اصلی در اجرای شبکه ملی اطلاعات، همین بحث تفکیک است که به نظر میرسد هنوز به جای مناسبی نرسیده است.
   
5. سرویس ها و محتواهای جذاب داخلی فراوانی در آن وجود داشته باشد: این قسمت شاید مهمترین و مغفول مانده ترین بحث در اجرای شبکه ی ملی اطلاعات است. در مطلب قبلی ، عرض کردم که وقتی شما صرفا زیرساخت دسترسی به اینترنت را توجه میکنید و سرعت دسترسی را بالا میبرید، دو دستی بازار خود را در اختیار خدمات دهندگان خارجی گذاشته اید . در حالی که شما باید در کنار توسعه زیرساخت، به فکر توسعه محتواهای جذاب و سرویس های جذاب داخلی آن هم بطور گسترده و با مشارکت دادن عموم ، نیز باشید . باید مدل ها و راهکارهایی برای ارتقای مشارکت عموم افراد حقیقی و حقوقی در تولید محتوا و ارائه خدمات داشته باشید . برای مثال شما SDP را میشناسید . اس دی پی، یک پلتفرم است که برای افزایش مشارکت ساخته شده است . در این پلتفرم که برای نمونه یکی از راه اندازهای آنها اپراتورهای تلفن همراه هستند،  تمام امکانات مورد نیاز برای توسعه ی یک اپلیکیشن و یا یک سرویس خاص بر روی شبکه اپراتورها در اختیار سایر شرکت ها قرار میگیرد . سایر شرکتها با استفاده از این امکانات ، توان تولید و توسعه یک سرویس خاص و رساندن آن به مشتریان مثلا همراه اول را  خواهند داشت . البته که هنوز در کشور ما ، اپراتورها نتوانسته اند بطور حرفه ای این پلتفرم را راه اندازی کنند . علی ای حال، بحث بنده اس دی پی نیست. بحث این است که روش ها و مدل های ایجاد مشارکت وسیع و عمومی در توسعه ی سرویس های فضای مجازی باید در کشور توسعه یابد تا بتوان گفت ما یک شبکه ی ملی اطلاعات داریم .
   

این مدل مفهومی که در بالا ارائه شد، میتواند مبنای مقایسه بین آنچه در حال حاضر با نام شبکه ملی اطلاعات در کشور اجرا شده و آنچه که واقعا باید پیگیری میشد قرار گیرد.

واقعا آنچه که تا بحال اجرا شده، نه تفکیکش مشخص است، نه بحث توسعه سرویس های بومی، نه امنیت، و نه موارد دیگر. ما صرفا بطور کلان شروع به فیبرکشی و توسعه این زیرساخت کرده ایم. مثلا پروژه شبکه ملی مدارس ما تنها بحث اتصال همه مدارس به فیبرکشی است . یا پروژه شبکه ی علمی ، اتصال تمام دانشگاه ها به فیبر ؛ و ...

به امید فردای بهتر