نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در تحقق عدالت آموزشی

سلام. هفتم و هشتم آذرماه امسال -1394- دومین کنفرانس توسعه و عدالت آموزشی در دانشگاه تهران برگزار شد. در این کنفرانس پنل­های اختصاصی­ ای با موضوعات مختلف تشکیل شد. یکی از پنل­ها مربوط به نقش ICT در توسعه عدالت آموزشی بود. بنده هم یکی از سخنرانان این پنل بودم به واسطه ی مسئولیتی که در شبکه تعلیم و تربیت انارستان داشتم. موضوعی که من برای وقت ده دقیقه ­ای، آماده و ارائه کردم بحث نگاه صحیح به عدالت آموزشی و ترجمه­ ی اون نگاه در حوزه ­ی ICT و با عینک بخش خصوصی بود.

  خلاصه ای از این ارائه رو براتون اینجا بیان می­کنم. فایل خود ارائه در سایت کنفرانس احتمالا بزودی در دسترس خواهد بود.

زمانی که واژه «عدالت» را می­شنویم، معمولا اولین چیزی که به ذهنمان می­رسد، «برابری» است. علی­رغم آن که مساوات و برابری مفهوم بسیار شایسته­ ای است، اما این تنها بخشی از تحقق عدالت است، اما تمامی آن را پوشش نمی­دهد. عدالت مفهومی والاتر دارد و تحقق آن به این معنی است که هرچیزی باید در جایگاه خود قرار گیرد. برای مثال هزینه­ های گزافی که هرساله در آموزش کودکان و نوجوانان می­شود باید نتیجه ­اش در پیشرفت و رشد همه ­جانبه کشور و نیل به اهداف مختلف تعلیم و تربیت دیده ­شود تا بتوان گفت عدالت آموزشی داریم - که در حال حاضر در کشور ما اینطور نیست-. همچنین کودک و نوجوان ما، پس از گذراندن دوره آموزش 12 ساله، مهارت مهمی در زندگی نیاموخته، بلکه مهارت­های مهمی همچون خلاقیت و .. نیز به دلیل شیوه­ های غلط آموزشی در وی سرکوب شده­ است. در حقیقت عدالت آموزشی وقتی اتفاق افتاده که فرزند ما پس از 12 سال صرف کردن زندگی خود، آماده­ ی زندگی در جامعه و رویارویی با مشکلات واقعی جامعه شده باشد و مهارت­های اصلی در این زمینه را آموخته باشد.

نظام آموزشی ما اهداف زیادی داشته­ است؛ تربیت دینی و اخلاقی، تربیت سیاسی و اجتماعی، تربیت زیستی و بدنی، تربیت هنری و ... . آیا به سمت این اهداف حرکت می­کنیم و به آن نزدیک شده ­ایم؟ باید بگوییم اگر این زمان و هزینه ­ی گزافی که ما در 12 سال آموزش فرزندمان انجام می­دهیم، توانست اهدافی را که سیاست­گذاران کلان از حوزه آموزشی داشته­ اند محقق کند، یک گام به تحقق عدالت آموزشی نزدیک شده­ ایم.

موضوع مهم دیگر در راستای تحقق عدالت آموزشی، این است که آموزش باید به­گونه­ای باشد که بتوانیم استعداد و قابلیت یک دانش­ آموز را هر جای کشور که هست شناسایی کنیم، به آن بها دهیم، در مسیر رشد متناسبی قرار دهیم و امکانات حرکت در آن مسیر را برای او فراهم کنیم. تنها در این صورت می­توان گفت که عدالت محقق شده­ است. لذا با این نگاه عدالت آموزشی فقط این نیست که در مناطق محروم حضور پیدا کنید، مدرسه بسازید و سرویس بدهید، بلکه بخش مهمی از عدالت آموزشی این است که سرویس­های متنوع و در راستای میل به اهداف کلان آموزش و پرورش ایجاد و محقق کنید.

حال با این نگاه باید دید ICT چگونه به تحقق عدالت آموزشی کمک می­کند؟ ارزش افزوده­ی فناوری اطلاعات و ارتباطات در موضوع عدالت آموزشی شامل و نه محدود به موارد زیر است:

·      مسیرها و هزینه­ های یافتن و شناسایی استعدادها را کوتاه می­کند.

·      امکان تعریف مسیر ارتقا، نظارت وراهبری و سوق­ دادن استعدادها و قابلیت­ها به شکوفایی هرچه بیشتر را فراهم می­کند.

·      سرویس­های مختلفی مبتنی بر رشد خلاقیت، بهره­وری، کارآفرینی، کشف استعدادها و قابلیت­ها، اخلاق­ گرایی و ... می­توان با بهره گیری از ICT تعریف کرد.

·      با فراهم ­کردن امکانات آموزشی و تعلیم و تربیت شهرهای پیشرفته و بزرگ در شهرهای کوچک، به تحقق برابری کمک می­کند.

برای مثال زمانی که معلم ­های حرفه ­ای، در تهران مستقر هستند، با استفاده از پلتفرم­ها و فناوری­ های امروزی که روی اینترنت سوار شده ­اند، دانش­ آموز در یک روستا نیز می­تواند فیلم آموزشی این معلمان را با هزینه­ ی بسیار پایین­تر دریافت کند. در حقیقت ICT این امکان را فراهم می­کند که امکانات آموزش و تعلیم و تربیت در مناطق برخوردار را به روستاها و مناطق دوردست ببریم.

در دنیا نیز به ICT به عنوان یک توانمندساز در توسعه عدالت آموزشی و با رویکرد ارائه سرویس­های متنوع در نظام آموزشی و غنی کردن آن نگاه می­شود. در اینجا می­توان به دو پروژه بزرگ در دنیا جهت تقریب به ذهن اشاره نمود:

·      پروژه Connected در آمریکا

·      پلتفرم اجتماعی Edmodo

پروژه Connected در آمریکا

این طرح از سال 2013 تا سال 2017 در ایالات متحده ­ی آمریکا اجرا می­شود و اهداف زیر را دنبال می­کند:

·      غنی­ سازی آموزش برای هر دانش ­آموز

·      در اختیار قراردادن بهترین تکنولوژی­ها و آموزش­ها به معلم­ ها برای بالابردن بهره ­وری

·      توانمندسازی دانش­ آموزان از طریق آموزش­های شخصی­ سازی­شده و غنی­شده مرکز دیجیتال

·      اتصال 99 درصد از دانش­ آموزان آمریکا به نسل بعدی اینترنت پرسرعت تا سال 2017

·      ایجاد منابع مورد نیاز برای مدارس، معلمان و دانش ­آموزان

در اختیار قراردادن بهترین تکنولوژی­ها و آموزش به معلمین برای بالا بردن بهره ­وری برای تولید محتوای مناسب، و آموزش به دانش­ آموزان برای نحوه استفاده از محتوای دیجیتال است. توجه کنیم که صرفاً اتصال مدارس و دانش ­آموزان به اینترنت پرسرعت، این هدف را محقق نمی­ کند. همان­طور که در کشور ما طی سال­های گذشته، 60 هزار مدرسه به اینترنت پرسرعت مجهز شدند، اما سرویسی وجود نداشت که بر روی آن ارائه شود و تنها سرویس، اینترنت بود. لذا این طرح جز هزینه، چیزی برای مدارس به ارمغان نیاورد. اما مشاهده می­شود که در طرح Connected در اهداف طرح، توانمندسازی و ارائه تکنولوژی­ های مناسب برای تولید محتوا آمده است و برای این موضوع، بی­ شک هم پرورش معلمان مد نظر است و هم تشویق بخش خصوصی فعال. در واقع، در پازلی تمام شرکت­های بزرگ این حوزه را کنار هم گذاشته­ اند تا بتوانند اهدافشان را از طرح محقق کنند.

برنامه­ های این طرح در سه بخش توسعه اتصالات، پرورش و کمک به معلمان و تشویق نوآوری­ های بخش خصوصی پیگیری می­شوند.

توسعه اتصالات:

·      اتصال 99 درصد دانش ­آموزان مدرسه به اینترنت بی­سیم پرسرعت نسل بعد در مدارس و کتاب­خانه ­ها

·      موظف نمودن کمیسیون ارتباطات فدرال (FCC) و شرکت­های بزرگ IT برای اتصال بیش از 20 میلیون دانش­آموز ظرف 2 سال آینده

·      اتصال دانش ­آموزان مدارس روستایی به اینترنت پرسرعت

پرورش و کمک به معلمان:

·      ارائه ابزارها و تکنولوژی­های روز به معلمان مثل بازخوردهای سریع رفتارهای دانش ­آموزان، ارزیابی دقیق­تر از زمان یادگیری دانش­ آموزان، ایجاد فعالیت­ها و کلاس­های تعاملی آنلاین و ...

·      شناسایی نقاط قوت و ضعف دانش­ آموزان و ارائه آن­ها به معلمان برای درک بهتری از وضعیت­شان

·      تهیه و ارائه محتواهای آموزشی لازم برای معلمان

تشویق نوآوری­های بخش خصوصی:

·      ارائه دستگاه ­های با ویژگی­های غنی که قابلیت رقابت قیمتی با کتاب­های درسی پایه دارند

·      ایجاد یک بازار قوی نرم ­افزارهای آموزشی بااستفاده از پتانسیل این بازار در حوزه پهنای باند

·      ایجاد اشتغال و فرصت­های جدید صادرات در بازارهای جهانی آموزش معادل 1 تریلیون دلار

 

پلتفرم Edmodo :

مثال دیگری از این نوع نگاه به عدالت آموزشی، پلتفرم ادمودو است. ادمودو پلتفرمی است که امکانات مختلفی ارائه می­ کند از جمله اینکه مدارس و معلمان می­توانند محتوا بارگذاری کنند، شرکت­های مختلف آموزشی محتوا تولید کنند و بفروشند، برروند پیشرفت دانش­آموزان در دروس مختلف می توان نظارت کرد و بسیاری خدمات دیگر آموزشی می­توان دریافت نمود. آمارها نشان می­دهد در سه ماهه اول 2014 بیش از 500 میلیون دلار تنها توسط شرکت­های آموزشی، در پلتفرم ادمودو سرمایه­ گذاری شده­ است که نشان از وجود یک بازار بزرگ در این حوزه دارد. ویژگی­های این پلتفرم را میتوان این­گونه خلاصه کرد:

·      جدیدترین نسل شبکه­ های اجتماعی با 34 میلیون عضو (معلم+دانش ­آموز)

·      عضویت 210 هزار مدرسه در این شبکه

·      تشکیل بزرگترین بازار متشکل دولتی آموزشی

·      همکاری با بیش از 230 موسسه و انتشارات آموزشی برای ارائه محتواها و سرویس­های خود

·      ارائه­ ی بیش از 600 اپلیکیشن آموزشی

·      تشویق بخش­های خصوصی برای استارت­آپ­ های آموزشی بعد از ایجاد این شبکه

پس از بیان این دومثال از پروژه­هایی که در حوزه ­ی آموزش درجهان با نگاه ایجابی و ارائه­ ی سرویس­های متنوع و همچنین رفع موانع تحقق عدالت آموزشی سرمایه­ گذاری شده است، لازم است برنامه های شبکه تعلیم و تربیت انارستان به عنوان یک نمونه ی بومی را در این راستا بررسی کنیم.

شبکه تعلیم و تربیت انارستان، با همکاری وزارت آموزش و پرورش، برای شناخت معضلات توسعه فن­آوری در آموزش و پرورش، در تمام استان­ها و شهرستان­های مهم کشور همایش­های استانی برگزار کرده است. در این همایش­ها بیشترین نگرانی این بود که ضریب نفوذ اینترنت در میان دانش­آموزان به سرعت در حال افزایش است، درحالی­که میزان محتوای مناسب برای مواجهه مناسب با این حضور، بسیار پایین است. دغدغه­ های مدارس و خانواده­ها در ارتباط با حضور دانش­ آموزان در فضای مجازی بیشتر در این مسائل است:

·      اتلاف وقت و کاهش بازدهی تحصیلی

·      آشنایی با مسائل غیراخلاقی

·      برقراری ارتباط ناسالم

·      ایجاد شکاف نسلی

·      عجول و سطحی بارآمدن

این شناخت وضعیت به ما نشان می­دهد که باید نگاه­مان به حوزه فضای مجازی و ICT به عنوان یک توانمندساز عدالت آموزشی این باشد که بسترهای مناسب برای توسعه محتواها و خدمات آموزشی را فراهم کنیم. ما در این همایش­های استانی به این نتیجه رسیدیم که بیش تر از اینکه به افزایش حقوق معلمان نیاز داشته­ باشیم، به این نیاز داریم که به معلمان یاد بدهیم چگونه از توانمندی آموزشی خودشان درآمد کسب کنند؟ بتوانیم روش­ها و پلتفرم­هایی فراهم کنیم که معلم بتواند محتوا تولید کند و از آن درآمدی کسب کند که با شان یک معلم نیز سازگار باشد. بیشتر از آن که به ساختن مدرسه هوشمند و تجهیز مدارس هوشمند نیاز داشته باشیم به ساختن محتوا نیاز داریم.

ما متوجه شدیم بیشتر از اینکه به سیم­کارت دانش آموز نیاز داشته­ باشیم به این نیاز داریم که از یک سو روش های کنترل دانش ­آموز در استفاده از سیم­کارت از لحاظ فن­آوری و سرویس تأمین کنیم و از سوی دیگر، سرویس­های متنوع و گوناگونی را روی این بستر به دانش­ آموزان و والدین ارائه دهیم. و یا بیشتر از اینکه تبلت به بچه ها دهیم باید برنامه های مناسب برای دانش ­آموزان در حوزه تعلیم و تربیت تهیه کنیم که روی این تبلت­ها و ابزارهای متصل به فضای مجازی قابل دسترس باشند.

لذا با این نگاه مأموریت انارستان را تجمیع بسترهای ارائه خدمات مبتنی بر فن­آوری اطلاعات در حوزه تعلیم و تربیت با رویکردهای مختلف مشاوره، آموزش، بازی و سرگرمی تعریف کردیم. ما معتقدیم که بچه نیاز به سرگرمی دارد ولی این سرگرمی باید کنترل شده باشد. ما معتقدیم که حضور بچه ­ها در فضای مجازی اجتناب ناپذیر است، اما این حضور را باید به سمتی جهت­ دهی کرد که خلاقیت و استعدادهای وی شکوفا شود و مهارت های مهم زندگی به وی آموزش داده شود. این امر با قابلیت هایی که فن­آوری های اطلاعات به شما می­دهد امکان­پذیر است و نباید از آن غفلت کرد. ما در انارستان مدلمان ایجاد همکاری و مشارکت وسیع با تمامی شرکت­ها و فعالان دغدغه­ مند در این حوزه است. به نظر ما قابلیت­های بالفعل و بالقوه زیادی در تولید سرویس­های متنوع آموزشی وجود دارد که می­توان با مشارکت وسیع تمام بازیگران این حوزه آن را فراهم کرد. مثالی از مشارکت وسیع در پروژه­ هایی که در انارستان انجام می­دهیم، پروژه­ ی نارکت انارستان است که در حال حاضر درحال سرویس ­دهی است.

نارکت، یک فروشگاه محتوا است که اکنون دارای 70 هزار محتوای با فرمت­های مختلف برنامک اندرویدی، کتاب، صوت و ویدئوی آموزشی است. برای پر شدن این فروشگاه محتوا، هم توسعه دهندگان اپلیکیشن و هم تولیدکنندگان محتوا کمک کرده ­اند. البته این فروشگاه در ابتدای راه خود است و در ادامه­ ی مسیر باز هم دست همکاری به سوی همگان دراز خواهد کرد.

یاحق